Als kind dacht ik dat alle Chinezen op elkaar leken. Ik kende er geen, en al stroomde er Chinees bloed door de aderen van mijn Indische voorouders, het beeld dat ik had van een Chinees was het standaardbeeld dat ik in tekenfilms zag.

Ik moest hier afgelopen week ineens aan terug denken toen we in een klein en afgelegen Portugees dorpje een Chinees winkeltje tegenkwamen. De derde al in een paar dagen en het leek weer dezelfde karikatuur van een Chinese winkel met lampionnen aan de gevel, die overal had kunnen staan. Ook het gezin die de winkel runde, leek er in eerste instantie hetzelfde uit te zien. Maar natuurlijk leek dat alleen maar zo. Ik merkte de verschillen simpelweg niet op.

Cross-race effect

Op de middelbare school maakte een leraar een keer de opmerking dat “Chinezen voor ons misschien wel allemaal op elkaar leken, maar dat zij dat ook van alle blanke westerlingen vonden”. Hoe dat kwam, legde hij niet uit. Het kwam wat raar op me over. Bovendien vond ik het jammer dat hij de enige Chinese jongen in de klas niet om zijn mening vroeg.

Toch had die leraar op de middelbare school een beetje gelijk. Tenminste, psychologisch onderzoek laat zien dat iedereen moeite heeft met het herkennen van gezichten van iemand van een andere etniciteit. Dat wordt ook wel het cross-race effect genoemd en komt waarschijnlijk omdat er een soort stereotype karikatuur of prototype van de etnische categorie wordt geactiveerd, waardoor je de unieke kenmerken van dat individu moeilijker ziet. En dit gebeurt niet alleen bij uiterlijkheden, ook bij andere eigenschappen.

Karikaturale prototypes

Die karikaturale prototypes van de Chinees, de Eskimo en de zwarte worden ons al vroeg aangereikt, bijvoorbeeld in Disneyfilms of Kuifjestrips, en vormen een goede voedingsbodem voor allerlei vooroordelen die, als je niet uitkijkt, hardnekkig blijven bestaan.

Maar wist ik veel. In het dorp waar ik toen woonde, bestond de wereld nog grotendeels uit vooroordelen. Zo werd ik door de buurvrouw van een vriendje Webster genoemd, naar de hoofdpersoon uit de gelijknamige televisieserie uit de jaren ‘80. Ik was het enige donker gekleurde jongetje uit de buurt, en Indisch en Afro-Amerikaans leken voor haar blijkbaar hetzelfde.

De Chinese manier

Ik raakte bevriend met de Chinese jongen uit mijn klas en ging ik werken in het restaurant van zijn ouders. Dat heette (natuurlijk) ‘Restaurant China‘ en had, net als het enige andere Chinese restaurant in het dorp dat (uiteraard) ‘De Lange Muur‘ heette, ook lampionnen aan de gevel.

Door het contact met hem en zijn familie leerde ik de Chinese gemeenschap in Nederland kennen. Dat alle Chinezen op elkaar leken, vond ik al gauw niet meer. Oké, in bepaalde opzichten wel. Maar niet zozeer qua uiterlijk als wel qua doen en laten. Zo vond ik de meesten vrij traditioneel en conservatief. Mijn vriend zou bijvoorbeeld nooit voor een Nederlands meisje kiezen. In zijn familie moesten dingen op een bepaalde manier gebeuren, legde hij me uit: de Chinese manier.

Zijn ouders, die in de jaren zeventig vanuit China in het kleine Noord-Hollandse dorp neerstreken, hielden namelijk stevig vast aan hun cultuur. Ook hij moest trouw zijn aan z’n afkomst, een Chinees meisje vinden en net als hen hard werken. Zelf vond hij vooral de ondernemersgeest typisch Chinees. “Chinezen zijn gokkers, handelaars en ondernemers, je komt toch niet voor niets overal Chinezen tegen?” zei hij me eens. Hij had gelijk: al is het Lesotho, Belize of een Portugees bergdorpje, Chinezen vind je overal.

Pindachinees

Of hij alle blanken op elkaar vond lijken, zoals onze leraar beweerde, heb ik hem nooit gevraagd. Mij noemde hij in die tijd ‘pinda’. Ironisch genoeg is dat afkomstig van pindachinees, zoals vooroorlogse Chinese pindaverkopers ‘liefkozend’ werden genoemd. Maar die scheldnaam kregen Indo’s bij aankomst in Nederland voor het gemak ook. Voor de Hollander was werkelijk alles wat van ver kwam één pot nat. Maar daarover een andere keer misschien meer.

Deze blog werd eerder gepubliceerd op Frontaal Naakt