Ik ben vaak op reis in het buitenland en dan kan ik me mateloos storen aan het gedrag van met name veel Westerse toeristen. Obers in restaurants worden zonder enige remming afgeblaft, zich in Engelse woorden verhaspelende strandverkopers uitgelachen en menu’s met spelfouten worden als trofeeën en begeleid door lachsalvo’s de groep doorgegeven. In veel Aziatische landen kan dat ook nog eens ongestraft, want gastvrijheid gaat boven alles.

Mijn irritatie over dit soort verwerpelijk gedrag vecht om voorrang met mijn behoefte het te verklaren. Ongetwijfeld laten mensen zich zo ongegeneerd gaan doordat ze niet langer gehinderd worden door verplichtingen en stress van thuis. Maar wat er niet in zit, komt er ook niet uit: het misplaatste gevoel van superioriteit komt verbazend gemakkelijk naar boven. Veel westerlingen lijken te lijden aan een soort neokoloniale persoonlijkheidsstoornis.

Hoewel ik me het liefst ver distantieer van dit soort lieden, ben ik op mijn hoede voor de in eerste instantie onzichtbare neokoloniaal, die in de allervriendelijkste toeristen schuilt. “Ja, een heerlijk land. Ik ben erg onder de indruk. En die mensen, zo aardig! Ze werken niet veel, liggen vaak een beetje te luieren. Ze waarderen hier nog echt wezenlijke dingen”. Daar lijkt nog niet veel mis mee, maar de vileine ondertoon is al hoorbaar.

Al gauw ontaardt zo’n ‘gesprek’ dan ook in een rivier van gemeenplaatsen, oriëntalistische stereotyperingen of soms ronduit racistische uitspraken zoals: “En dit dorpje. Enig. Maar het zou zoveel mooier kunnen zijn! Maar ja, ze geven er niets om, he? Ze denken gewoon anders! Kijken zo anders tegen de dingen aan. Die mensen vinden gewoon andere dingen belangrijk dan hygiëne en schoonheid. En, ja ik mag het misschien niet zeggen, maar ze zijn best lui, dat toch ook”.

Het ergste, heb ik gemerkt, is het geblaat van menig expat die al (te) lang in het buitenland woont en daarom denkt dat zijn mening over the locals volledige legitimiteit heeft. Regelmatig heb ik er een zich in ongeveer de volgende bewoordingen horen uitlaten: “Na jaren samenwerken met deze mensen, heb ik ze toch aardig leren kennen. Ze hebben gewoon een andere werkmentaliteit. En ze komen natuurlijk vaak hun afspraken niet na. Ook snappen ze sommige dingen niet of ze willen het niet snappen. En er blijft toch een afstand, he? Klinkt raar misschien, maar je zult die Sri Lankanen/Indonesiërs/Vietnamezen nooit helemaal kunnen doorgronden”.

Hoe aardig de toeristen of expats die ik ontmoet ook zijn, en hoe geduldig en begrijpend ik ook probeer te zijn, precies op dit punt in het gesprek haak ik af. Soms ga ik in discussie, maar meestal veins ik toiletaandrang of murmel iets als: “die tropenwarmte maakt je wel snel moe, he?” en trek me terug met een goed boek. Mijn eigen irritaties over zoveel desinteresse in mensen en het stuitend gebrek aan inzicht in de herkomst van de frustratie over the locals – namelijk dat als iets gaat wringen omdat jij iets op een andere manier gewend bent, dat vooral iets zegt over je eigen inflexibiliteit en bekrompenheid en weinig over de ander – ebben dan langzaam weg.

Maar het probleem is er niet mee verholpen, want al is de koloniale tijd al meer dan een halve eeuw voorbij, het Westerse oriëntalisme waarmee het gepaard ging viert nog altijd hoogtij. ‘De oosterling’ wordt nog pijnlijk vaak beschouwd en behandeld als onbetrouwbaar, irrationeel, mysterieus en inferieur. Kijk vooral op vakantie eens goed om je heen. Het is niet moeilijk iemand met een full blown neokoloniale persoonlijkheidsstoornis te ontdekken. De belangrijkste symptomen zijn: een misplaatste superioriteitswaan, knarsetandend geraaskal vol onwaarheden over de lokale cultuur en gebruiken en een schaamteloos gebrek aan enige nuance en zelfcontrole bij het uiten ervan.

En hiermee is overigens niet gezegd dat – hoe graag ik ook zou willen – neokoloniale trekjes mij vreemd zijn. Integendeel, waarschijnlijk is het bij mij niet zo heel veel anders. Want net als wij allemaal ben ik ook geïndoctrineerd door de superioriteitswaan van de Westerse wereld. Gelukkig weten we inmiddels beter, maar anders denken en doen kost veel moeite. Al probeer ik hem zo hard als ik kan te onderdrukken, hij komt er altijd weer een keer uit. De neokoloniaal zit in ieder van ons. Behalve in u natuurlijk.

Deze blog werd eerder gepubliceerd op Frontaal Naakt